Piše: dr Dejan Molnar, vanredni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
Troškove pandemije nisu podjednako podnela sva područja – neka su pogođena više, a neka manje. Na otpornost su uticale njihova ekonomska snaga i struktura privrede, kao i kvalitet zdravstvene i društvene infrastrukture. Regionalne neravnomernosti u Srbiji su i pre pandemije bile među najvećima u Evropi, pri čemu su imale višedimenzionalni i slojevit (kako između regiona, tako i unutar njih) karakter.
U Srbiji postoji pet regiona: Beograd, Vojvodina, Šumadija i Zapadna Srbija, Južna i Istočna Srbija i Kosovo i Metohija (s tim što je područje južne pokrajine od 1999. godine van naše jurisdikcije).
U 2020. godini je jedino region Beograda bio na nivou ekonomske razvijenosti (BDP-a po stanovniku) iznad nacionalnog proseka (za 71,5%). Ostala tri regiona nalazila su se u zoni ispod republičkog proseka – Vojvodina (za 4,1% ispod proseka), Šumadija i Zapadna Srbija (33,3%) i Južna i Istočna Srbija (34,6%). Istovremeno, neto prosečna zarada (bez poreza i doprinosa) je u posmatranoj godini u beogradskom regionu bila viša nego u Vojvodini (1,3 puta), Šumadiji i Zapadnoj Srbiji (blizu 1,5) i u Južnoj i Istočnoj Srbiji (1,4). Situacija je u 2020. i po pitanju zaposlenosti bila najpovoljnija na području glavnog grada (382 lica na 1.000 stanovnika). U drugim oblastima ovaj pokazatelj bio je daleko nepovoljniji – Vojvodina (317) Šumadija i Zapadna Srbija (293) i Južna i Istočna Srbija (282).
Spremnost regiona u pogledu zdravstvene infrastrukture za borbu protiv virusa takođe nije bila podjednaka. U godini kada se pojavila pandemija, najviše stanovnika na jednog lekara je bilo u Vojvodini (399), zatim u Šumadiji i Zapadnoj Srbiji (371) i Južnoj i Istočnoj Srbiji (329), dok je stanje bilo najpovoljnije u regionu Beograda (286). Prema broju stanovnika koji dolaze na jednog lekara, nejednakosti su bile još veće unutar regiona – razlike između okruga su bile 1,65 puta na području Vojvodine, 1,7 u Šumadiji i Zapadnoj Srbiji i 1,9 u Južnoj i Istočnoj Srbiji.
U 2020. godini investicije u nova osnovna sredstva su bile najviše na teritoriji Beograda – iznosile su za oko 1,3 puta više nego u Vojvodini, 3,5 puta nego u Šumadiji i Zapadnoj Srbiji i za blizu 3,2 puta više u odnosu na Južnu i Istočnu Srbiju.
U strukturi privrede beogradskog regiona više su zastupljeni tercijarni i kvartarni sektor (usluge, trgovina, administracija, državna uprava, finansije) u odnosu na primarni i sekundarni (poljoprivreda, rudarstvo, prerađivačka industrija itd.). Situacija u ostalim predelima je obrnuta. Stoga su zaposleni u oblasti Beograda bili u prilici da se lakše „prebace” na rad od kuće.
Moglo bi se očekivati da će kao i u slučaju ranijih kriza, ponovno pokretanje ekonomske aktivnosti najpre početi u najrazvijenijim područjima, a da će manje i nedovoljno razvijenim biti potrebna odgovarajuća pomoć i podrška. Stoga se pred budućom Vladom Srbije, kao neodložan zadatak, nameće modernizacija institucija i donošenje funkcionalne regionalne politike sa kvalitetnim akcionim planom, odnosno merama kojima će se delovati u pravcu smanjivanja regionalnih napetosti.
