Najpoznatije ovdašnje ulice su mesta koja su satkala uspomene žitelja, ali su i oni njih obeležavali. I dok su se nazivi službeno menjali, navikama sugrađana pa i tablama na kućama, trebalo je mnogo više vremena da se ustale. U kartama su, ipak, ostale ucrtane sve promene, tako da se i danas zna ovaj svojevrsni ulični „rodoslov”.
ULICE U SKLADU SA PRILIKAMA U DRUŠTVU
I dok danas imamo Aveniju Linglong, nekada su se ulice zvale Staljinova, Moskovska, pre toga dominirali su Gete, Šiler i Hajne, ali i ozloglašene političke vođe Rajha. Nemačkim nazivima tokom okupacije prethodila je dinastija Karađorđević, a njima, opet, Habsburgovci, sve u skladu sa smenom država i uprava. Preimenovanja nije bio pošteđen ni naziv grada. Beše svojevremeno i Vilzonov trg u Zrenjaninu, današnji Trg dr Zorana Đinđića.
Sve počinje krajem 19. veka kada su uvedeni prvi zvanični nazivi ulica. O ovoj interesantnoj temi moglo se čuti na predavanju istoričara Aleksandra Radlovačkog u Narodnom muzeju pod nazivom „Promene naziva ulica i trgova u Zrenjaninu kao ogledalo društvenih promena”.
– Zvanično imenovanje ulica u našem gradu počinje 1879. Tada ulice i trgovi u gradskom jezgru dobijaju nazive po vladarskom paru Francu Jozefu i carici Elizabeti. I mostovi podignuti 1904. godine u blizini ovih trgova bili su nazvani po njima (Veliki i Mali most). Glavna ulica dobija naziv po Hunjadi Janošu, a današnja Kralja Petra zvala se Županijska, dok je Nemanjina nosila naziv po Eugenu Savojskom. Pre toga nosile su narodne nazive: Glavni trg, Glavna ulica, Ulica gradske kuće, Crkvena ulica – objašnjava Aleksandar Radlovački.
ISPIT VREMENA
Većim ulicama nadenuti su nazivi po pravcima gde su vodile, pa smo tako imali: Aradačku ulicu, današnja Brigadira Ristića, Melenačku na mestu današnje Ulice Ive Lole Ribara, Temišvarsku gde je sad Miletićeva, Tomaševačku na potezu Nikole Pašića i Ečansku, današnja Koče Kolarova.
– Od uvođenja imenovanja ulica, svaki naredni talas preimenovanja usledio je posle promene državnog ili društveno-političkog uređenja. Uvidom u nazive, vidimo koje ličnosti i događaje određena država ili ideologija smatraju bitnim za kulturu sećanja. Više su to političari i kraljevi, a manje umetnici.
U prošlosti smo imali nekoliko velikih promena naziva ulica, kada su gotovo sve, odnosno veliki broj njih preimenovan. To su bile 1879, 1919, 1929, 1941, 1948. i 1992. godina – nabraja Radlovački.
GLAVNA ULICA ŠEST PUTA PREKRŠTAVANA
Ulice su menjale nazive i pod uticajem bitnih događaja: razlaz sa SSSR-om, smrt političara, pad komunizma. Glavna ulica je od svog jednostavnog naziva, postala za vreme habzburške vlasti Hunjadijeva. Nakon 1918. nazvana je Kralja Aleksandra, da bi tokom nemačke okupacije bila preimenovana u Geringovu. Nakon oslobođenja, imenovana je u Maršala Tita, a od 1992. godine nosi naziv Kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića.
U 21. veku, prema evidenciji istoričara Radlovačkog, preimenovanja su se nastavila. Trg JNA postaje Žitni trg, Čehoslovačka postaje Slovačka ulica, a Jovana Veselinova Žarka Ulica Kralja Petra Prvog. Na spisku su: preimenovanje Štrosmajerove u Patrijarha Pavla, Frankopanove u Metohijsku, Narodnog fronta u Dr Slavka Županskog, Tepličke u Slobodana Bursaća. Ne postoje više ni Ljubljanska, ni Zagrebačka, koje su sada Junaka Stojadina Mirkovića i Ulica Svetog Rafaila Banatskog.
PUPINOVA JE BILA ZMIJSKA
Ulica koja najduže nosi svoj nepromenjen naziv je Orlova, datira još iz perioda narodnih naziva. Subotićeva spada u najkraće, sa jednim kućnim brojem na kome se nalazi Narodni muzej. Tu je i Kratka ulica, kratka i po nazivu i po dužini. Malo duža je Ulica 8. marta, sa šest kućnih brojeva. U najduže spadaju Miletićeva sa Temišvarskim drumom i Ulica Hunjadi Janoša u Mužlji, obe preko dva kilometra duge.
Zanimljivo je i da je današnjoj Pupinovoj ulici prvobitni naziv bio Zmijska. Ovaj narodni naziv dovodi se u vezu sa meandrima Begeja. Jedno vreme bila je Arpadova, po mađarskom vladaru, a 1921. preimenovana je u Pupinovu.
– Mihajlo Pupin jedna je od retkih i neupitnih ličnosti. Za života je dobio ulicu, u vreme kada je proglašen počasnim građaninom Bečkereka za svoje zasluge za pripajanje Banata Vojvodini i Srbiji nakon 1918. godine – priča Radlovački.
Zrenjanin ima i ulice nazvane po nekom značajnom objektu koji se nalazi u njima – Gimnazijska, Bolnička, Železnička, Grobljanska, Kalvarijska, Strelišna, Manastirska, Carinska. Ima i Cvetnu, Baštensku, Dubrovačku, Istarsku, Jadransku i Splitsku ulicu. Širenjem grada, nastale su Fazanska, Ribolovačka, Šumarska, Zelena. Po značajnim ljudima iz prošlosti grada imenovane su: Plajcova (po prvom štamparu), Krajcajzenova (osnivač pivare) i Elekova (prvi direktor Šećerane).
Svojevremeno, grad je imao i Nemačku ulicu, koja je preimenovana u Prestolonaslednika Petra, pa u Geteovu, da bi se od 1948. godine do danas ustalio naziv Žarka Zrenjanina.
Zanimljivo je i da obala ka gradskom jezgru, kod škola, od samih početaka nosi naziv po ženskim ličnostima. Najpre je bila Gizelina (po ćerki Franca Jozefa), potom, Obala princeze Jelene (Jelena Karađorđević, ćerka Kralja Petra Prvog), a od 1948. nosi naziv Obala Sonje Marinković, po narodnom heroju koja je 1941. godine streljana na Bagljašu.
