Od poreza do finansiranja javnih usluga
Piše: dr Dejan Molnar, redovni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
Zakon o lokalnoj samoupravi predviđa da njeni organi planiraju, uređuju i upravljaju javnim poslovima iz svoje nadležnosti, koji su od interesa za lokalno stanovništvo. Oblasti za koje su gradovi i opštine odgovorni mogu se podeliti na 17 programskih aktivnosti: stanovanje, urbanizam i prostorno planiranje, komunalne delatnosti, lokalni ekonomski razvoj, razvoj turizma, poljoprivreda i ruralni razvoj, zaštita životne sredine, organizacija saobraćaja i saobraćajna infrastruktura, predškolsko, osnovno i srednje vaspitanje i obrazovanje, socijalna dečja zaštita, zdravstvena zaštita, razvoj kulture i informisanja, razvoj sporta i omladine, opšte usluge lokalne samouprave, politički sistem lokalne samouprave i energetska efikasnost i obnovljivi izvori energije.
Za ispunjavanje zadatih ciljeva gradovima i opštinama je potreban novac. Zakon o finansiranju lokalne samouprave prepoznaje tri osnovna izvora sredstava: izvorni i ustupljeni prihodi, kao i transferi sa viših nivoa vlasti. Izvorna primanja su ona čiju stopu i način određivanja definiše sama lokalna samouprava, dok one ustupljene propisuje centralni nivo vlasti. Potom se deo prihoda ostvarenih na teritoriji grada ili opštine ustupa u celini ili delimično lokalnom nivou. Najznačajniji oblik iz grupe izvornih je porez na imovinu, a iz reda ustupljenih porez na dohodak građana. Primera radi, republika ustupa lokalu 74% od poreza na zarade koji se plaća prema prebivalištu zaposlenog.
U 2024. godini, agregatno (zbirno) posmatrano, na nivou svih gradova i opština u Srbiji, porez na dohodak učestvuje sa oko 47%, a porez na imovinu sa nešto više od 15% u njihovim ukupnim budžetskim prihodima. Grad Zrenjanin je u tom pogledu u povoljnijem položaju, budući da u strukturi ukupnih budžetskih prihoda u većoj meri nego što je republički prosek učestvuju porez na dohodak (60,9%) i porez na imovinu (17,1%).
Imajući u vidu da su krajnji korisnici javnih usluga zapravo žitelji gradova i opština, vrlo je relevantno da se izračuna i po gradovima uporedi koliko po osnovu navedenih poreza na godišnjem nivou ima svaki građanin. Pomenuti indikator na prilično dobar i intuitivan način ukazuje na to sa koliko novca godišnje za obezbeđivanje osnovnih javnih usluga svaki žitelj (indirektno) raspolaže. Veći iznos poreza po stanovniku bi trebalo da znači i kvalitetnije usluge, i obrnuto.
U 2024. godini, zbir poreza na dohodak i na imovinu per capita (u evrima) je u proseku za sve gradove i opštine u Srbiji iznosio 403 evra. Primera radi, u Novom Sadu to je bilo 617 evra, u Beogradu 605, u Čačku 472, u Zrenjaninu 442, u Vršcu 401 evra…
Na osnovu podataka iz plana budžeta za 2025. godinu ovaj pokazatelj bi trebalo da dostigne sledeće vrednosti (u evrima): 470 u Subotici, 462 u Zrenjaninu, 456 u Pančevu, 449 u Nišu, 440 u Kragujevcu, 336 u Pirotu, 326 u Kraljevu, 320 u Leskovcu. Sledi da Zrenjaninci u poređenju sa žiteljima drugih gradova nisu u lošijoj poziciji kada je reč o mogućnostima za finansiranje lokalnih javnih dobara i usluga. Preduslov da se to i ostvari jeste da se prikupljena sredstva u budžetu koriste svrsishodno, namenski i efikasno.
