Visok indeks kolonizacije

Piše: dr Dejan Molnar, redovni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu

Međunarodna investiciona pozicija (MIP) je makroekonomski račun (bilans), odnosno statistički izveštaj u kojem su sadržani svi finansijski odnosi jedne zemlje sa inostranstvom. Njegova važnost proizilazi iz činjenice da se tu beleže sva potraživanja jedne države od drugih i sve njene obaveze prema ostatku sveta.
MIP predstavlja razliku (saldo) između tih potraživanja i obaveza. U zavisnosti od toga da li je vrednost ovog indikatora (računa) pozitivna ili negativna, zemlja može biti neto kreditor ili neto dužnik u odnosu na ostatak sveta (tzv. sektor inostranstva). Po pravilu, razvijene države su neto kreditori (imaju pozitivnu vrednost MIP), dok su manje razvijene neto dužnici (negativna vrednost MIP).
Prema podacima Narodne banke Srbije (NBS), 31. marta 2025. godine potraživanja Srbije od sektora inostranstva (aktiva) su iznosila 52,83 milijardi evra (od čega se 28,53 mlrd. odnosi na devizne rezerve). Naše ino obaveze (pasiva) dostizale su iznos od čak 103,69 milijardi evra. Proizilazi da je međunarodna investiciona pozicija Srbije na kraju prvog kvartala 2025. godine zabeležila negativan saldo od čak 50,86 milijardi evra, pri čemu se on od 2013. godine kontinuirano povećava.
Izraženo po stanovniku, međunarodna investiciona pozicija Srbije je takva da svaki žitelj u proseku ima neto obaveze prema inostranstvu od čak 7.700 evra. To je 1,6 puta više nego što iznose neto inostrane obaveze jednog građanina Severne Makedonije, 1,7 puta više u odnosu na jednog stanovnika Albanije i 4 puta više nego jednog žitelja Bosne i Hercegovine. Sa druge strane, neto finansijska potraživanja od ostatka sveta ima svaki rezident Austrije (13.571 evra), Švedske (29.186 evra), Holandije (35.356 evra), Nemačke (41.119 evra), Luksemburga (43.618 evra), Danske (52.852 evra), Švajcarske (108.649 evra) itd.
Udeo negativnog salda međunarodne investicione pozicije u BDP-u bi se mogao tumačiti i kao „indeks ekonomske potčinjenosti”, odnosno „indeks kolonizacije” jedne zemlje. Što je ovaj indikator veći, stepen njenog ekonomskog suvereniteta je manji i obrnuto. U tom pogledu, naša pozicija je lošija u poređenju sa bivšim tranzicionim zemljama, odnosno onima iz regiona Zapadnog Balkana. Pomoću podataka Evrostata se može pokazati da je taj pokazatelj na kraju 2024. godine u Srbiji dostigao čak 61,7%, dok je „indeks kolonizacije” u okruženju bio manji – u Bugarskoj 3,7%, Češkoj 7,1%, Estoniji 9,8%, BiH 23,7%, Hrvatskoj 27,1%, Poljskoj 28,8%, Mađarskoj 35,8%, Albaniji 41,8%, Rumuniji 42,5%, Slovačkoj 51%, Severnoj Makedoniji 56,8% itd.
Da se naša zavisnost od inostranstva povećava brže od ekonomskog napredovanja svedoči i sledeća činjenica. Ukupan rast BDP-a u realnom izrazu (korigovan za inflaciju), koji pokazuje za koliko se povećao fizički obim proizvodnje, je u toku 2013-2024. iznosio 36%, dok se istovremeno negativan saldo MIP uvećao kumulativno za 65,5% (sa 30,6 na 50,6 milijardi evra). Sledi da naš razvojni model daje rezultate u pogledu rasta BDP-a, ali po cenu rastuće ekonomske zavisnosti i potčinjenosti, odnosno gubitka ekonomskog suvereniteta. Opravdano se može postaviti pitanje koliko suštinskog uticaja na domaće privredne tokove zaista imamo („koliko se pitamo”), kao i kolike su naše koristi od njih.