Piše: dr Dejan Molnar, redovni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
U Srbiji je tokom perioda tranzicije pažnja uglavnom posvećivana materijalnim aspektima životnog standarda. Ljudima je primarni cilj bio pronalaženje kakvog-takvog zaposlenja, kako bi obezbedili redovna mesečna primanja i izbegli siromaštvo. O pitanjima kao što su kvalitet radnih mesta, dužina radnog vremena, higijensko-tehnički i bezbednosni uslovi rada, radnička prava, satisfakcija zaposlenih i sl. nije se vodilo dovoljno računa. Naravno, to je više nego pogodovalo i interesima vlasnika kapitala, te je naša zemlja ubrzo proklamovana u „dobrog domaćina” ulagačima iz inostranstva (uglavnom iz zemalja članica EU). Pod ostalim jednakim uslovima, veći prinos na angažovani kapital se ostvaruje u situaciji kada se drugi proizvodni činilac (rad) više eksploatiše – niža cena rada, duže radno vreme, manje slobodnog vremena, manji broj neradnih dana u toku godine, neodgovarajuća sindikalna aktivnost…
Na putu evropskih integracija Srbija treba da harmonizuje svoj institucionalni okvir sa onim koji postoji u EU u brojnim oblastima. Utisak je da se do sada nije dovoljno insistiralo na suštinskom usklađivanju u domenu uslova i prava zaposlenih kao bitnih odrednica životnog standarda. Na osnovu podataka „Evrostata” o prosečnom broju radnih sati, može se doći do pomalo neočekivanog zaključka – u Srbiji se radi najviše u celoj Evropi!? Naime, tokom perioda 2013-2024. godina zaposleni u našoj zemlji su bili angažovani u proseku 41,8 sati nedeljno, što je više od proseka EU (36,5 sati), kao i od situacije u bilo kojoj državi članici.
Prosečno trajanje radne nedelje u toku posmatranog perioda (2013-2024) bilo je najkraće u Holandiji (31,5 sati), zatim Danskoj (34,1), Austriji (34,8), Nemačkoj (34,9), Finskoj i Švedskoj (po 35,4). Najviše se radilo u Grčkoj (40,4), Bugarskoj (39,7), Poljskoj (39,4), Rumuniji (39,2), Češkoj (38,7), Hrvatskoj (38,5) Mađarskoj i Portugaliji (po 38,3). Proizilazi da su tokom poslednjih 12 godina na nedeljnom nivou zaposleni u Srbiji u proseku radili više nego njihove kolege u Holandiji (za 10,2 sata), Austriji (7 sati), Nemačkoj (6,9 sati), Francuskoj i Belgiji (za po 5,9 sati), Italiji (5,5 sati), Španiji (5,1 sat).
Položaj radnika i nivo njihovog životnog standarda su najbolji u najrazvijenijim državama – zarade su veće, prava zaštićenija, slobodno vreme duže. Nameće se pitanje da li je Srbija regionalni lider u privlačenju, između ostalog, stranih investicija i zbog toga što iz radne snage može više da se „iscedi”?
Jedan od interesantnih aspekata je i broj državnih praznika. Uvreženo je mišljenje da se u Srbiji mnogo praznuje. Međutim, podaci ukazuju da nije baš tako. Našim zakonima je predviđeno 13 neradnih dana godišnje, što je manje nego u pojedinim zemljama okruženja (u Sloveniji, Hrvatskoj, BiH, Crnoj Gori). To je manje i u odnosu na razvijene države EU (npr. Nemačku, Austriju, Italiju, Francusku, Španiju), gde osim državnih ima i mnogo neradnih dana na regionalnom/pokrajinskom nivou.
Očito da kod nas postoji značajan prostor za unapređenje položaja i prava radnika – skraćivanje radne nedelje, više slobodnih dana, jačanje pregovaračke pozicije i uloge sindikata u procesu socijalnog dijaloga. Naravno, to ne pogoduje profitnim interesima ulagača koji većinski dolaze iz zemalja EU u kojima su ova pitanja adekvatnije rešena.
