Nedavno su na Katoličkom groblju, koje Zrenjaninci zovu Kalvarijsko, otkrivene stare nadgrobne ploče. Reč je o obeležjima mađarskim vojnicima koji su se, kao pripadnici Austrougarske, u Prvom svetskom ratu borili protiv srpske vojske. Taj čin je nazvan civilizacijskim i tada je rečeno da se većina stradalih u ratu nije našla svojom voljom. Međutim, kraj Velikog rata obeležila je i opaka bolest – tačno jedan vek pre pandemije korona virusa došlo je do kulminacije španske groznice.
Na pomenutom mestu prvi je pre 107 godina sahranjen vojnik koji je preminuo u nekadašnjoj velikobečkerečkoj bolnici. Tamo je dospeo sa fronta gde je ranjen, a posle toga na Kalvarijskom groblju su položena tela još 559 vojnika. Oni su bili mahom Mađari, ali pronađeni spiskovi svedoče da je među njima bilo i Srba. Uglavnom, reč je o vojnicima koji nisu bili poreklom sa ovih prostora. Oni su često umirali u bolnicama, nije imao ko da ih sahrani te su njihova tela stavljana u pomenutu zajedničku grobnicu.
Ovom temom bavio se istoričar dr Zoltan Čemere koji je o tome napisao knjigu pod nazivom „Bili su vojnici Velikog rata”. Kada je reč o imenima stradalih, uglavnom ih je našao u arhivi Rimokatoličke župe Zrenjanina gde se čuva, doduše delom oštećena, dvotomna matična knjiga umrlih, odnosno stradalih vojnika u ratnim godinma 1914 – 1918.
Većina njih, više od 82 odsto, pripadali su Austrougarskoj, ostali drugim vojskama, a umrli su kao zarobljenici u ruskoj, italijanskoj, srpskoj…
– Kako se bližio kraj Velikog rata i okončanje nemilosrdnih frontovskih borbi širom Evrope, u svetu je u jeku bila španska groznica. Ona je od februara 1918. godine počela da uzima maha i do kraja 1920. godine odnela je, prema nekim procenama, oko 20 miliona života – rekao je za „Politiku” Slobodan Milin, iz Istorijskog arhiva u Zrenjaninu.
Prema njegovim rečima, u pozadini sudbonosnih zbivanja vezanih za raspad Austrougarske, nezaustavljivi prodor srpske vojske nakon proboja Solunskog fronta i priprema srpskog građanstva za preuzimanje imperijuma vlasti u Ugarskoj, u Velikom Bečkereku je bujala epidemija španske groznice. To je rezultovalo velikim brojem umrlih, kako među građanstvom, tako i među soldatima nekoliko vojski koji su se zatekli u središtu tadašnje Torontalske županije.
Značajan izvor za proučavanje nove bolesti predstavljaju crkvene i građanske matične knjige umrlih. U njima je španska groznica nazivana i španjolica, španska bolest, španska influjenca. Od te bolesti je u Josifovoj bolnici, najvećoj u županiji, umrlo nekoliko desetina vojnika iz redova Drugog gvozdenog puka oslobodilačke srpske vojske. Život je izgubilo i mnogo oficira austrougarske i nemačke vojske, italijanskih vojnih zarobljenika i mnogo ratnih zarobljenika ruske carske armije koji su bili smešteni u Velikom Bečkereku. O tome svedoče i brojni bolnički izveštaji o pregledu preminulih pacijenata. Dokumenti se čuvaju u jednom od najvrednijih fondova zrenjaninskog Istorijskog arhiva – Fondu Gradskog magistrata Velikog Bečkereka (1769–1918).
Pomenuti ruski vojnici dospevali su u zarobljeništvo tokom četiri duge ratne godine na poprištima fronta u Galiciji. U Velikom Bečkereku oni su povremeno dodeljivani kao pomoćna radna snaga lokalnim zemljoradnicima prilikom setvi i žetvi. Tako istoričar Milin ističe da su u bečkerečka groblja pohranjene kosti brojnih ruskih vojnika čija imena pamtimo zbog negovanja kulture istorijskog sećanja. Na dugačkom spisku su tipična ruska prezimena: Boletov, Nicenko, Šaranov, Kutšejavin, Nikolajenko, Šestakov, Matvejev, Žilnov…
Budući da su preminuli ruski vojnici bili sahranjivani na Gradnuličkom groblju, možemo pretpostaviti da se i zarobljenički logor nalazio u tom kraju Velikog Bečkereka. Poseban kuriozitet predstavlja činjenica da su umrli ruski vojnici ubeleženi samo u pravoslavnu matičnu knjigu umrlih, a da nisu uvedeni u zvaničnu, građansku, matičnu knjigu preminulih.
– Pretpostavljamo da je reč o previdu matičarske službe u danima raspada austrougraske države i velikog broja stradalih od nove bolesti – zaključuje Slobodan Milin.
On naglašava da španska groznica nije bila jedini uzrok smrti vojnih obveznika i zarobljenika u Velikom Bečkereku i dodaje da su početkom decembra 1918. godine preminula dva italijanska zarobljenika – Angelo Poreli i David Barka. Prvi je život izgubio od malarije, a drugi od posledica tuberkuloze.
Nažalost, svečanost povodom oslobođenja Velikog Bečkereka i prečanskih srpskih krajeva pomutio je veliki broj umrlih srpskih vojnika iz redova proslavljenog Drugog pešadijskog (Gvozdenog) puka koji je oslobodio grad.
