Višedecenijska negativna tradicija urušavanja zrenjaninskog graditeljskog nasleđa, stihijsko propadanje malobrojnih spomenika kulture i nedostatak brige i materijalnih sredstava, bile su, između ostalog, teme debate nedavno održane u Klubu „Zona”. Događaj je organizovala Sekcija za kulturu Inicijative „Izraz”. Moderirala je Olivera Skoko, istoričarka umetnosti, a uvodničari su bili Bojan Kojičić i Željko Popov, istoričar umetnosti i arhitekta (iz Zavoda za zaštitu spomenika kulture).
Jedan od članova Sekcije za kulturu, istoričar dr Filip Krčmar podsetio je da su u Zrenjaninu od Drugog svetskog rata pa do danas uništeni brojni objekti koji su činili okosnicu kulturnog i urbanog gradskog identiteta: stari Dom mladosti (koji je podignut kao zgrada Kasine – biblioteke), lutkarsko pozorište i parno kupatilo, bioskop (Avala), zgrada stare Biblioteke, most koji je bio remek-delo secesije itd.
– Ovakvo sistematsko rušenje i zanemarivanje sopstvenog nasleđa navodi na zaključak da je Grad za proteklih sedam decenija nepogrešivo uništio svaki iole značajniji kulturni resurs koji je imao – istakao je u uvodnom delu dr Krčmar. Skrenuo je pažnju da je ovaj negativan trend početkom 21. veka privremeno usporen nakon što je 2003. osnovan, a 2004. godine počeo sa radom Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.
Bojan Kojičić je, između ostalog, govorio o istraživanju kulturnih dobara i njihovoj valorizaciji. Takođe, bilo je reči i o zaštiti kulturnih dobara.
– Ona uključuje pravnu, fizičku i društvenu zaštitu. Ovaj poslednji je označen kao najvažniji, jer podrazumeva građansku svest o značaju očuvanja kulturnih dobara. Sledstveno tome je neophodno raditi na edukaciji zajednice – istakao je Kojičić.
Željko Popov je kroz primere iz svakodnevnog života ilustrovao nedostatak društvene svesti o zaštiti graditeljskog nasleđa, koji dolazi sa više nivoa – od pojedinaca, do političara i ulagača. Ističući svoj rad na propisivanju uslova gradnje novih objekata, ukazao je na probleme sa kojima se u praksi susreće.
– Oni se ukratko mogu svesti na to da su investitori ti koji komanduju političarima i, misleći isključivo na profit, pronalaze način da zaobiđu Zavod. S druge strane, političari i lokalna samouprava, umesto da stanu na stranu struke i ustanove čiji su osnivači, svrstavaju se na stranu investitora, nipodaštavajući i unižavajući na taj način samu ustanovu, ali neretko i kršeći i zaobilazeći zakonske propise – ukazao je Popov.
Nakon reči uvodničara usledila je polemika oko najznačajnijih tema. Razgovor je tekao u više pravaca, spominjane su Sandićeva kuća kao primer zanemarivanja i pozitivan – kuća Slavka Županskog. Bilo je reči i o zgradi Vodotornja, kući Filkovića, zgradi zdravstvene ambulante u Gimnazijskoj ulici i mnogim drugim znamenitim objektima. Jedan od zaključaka jeste da određena znamenitost ne gubi status kulturnog dobra ukoliko se uruši.
S. Vorkapić Foto: Arhiva lista „Zrenjanin” i Ljubomir Popović
