Privredni rast bivših republika SFRJ u postjugoslovenskom kontekstu
Piše: dr Dejan Molnar,
vanredni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
Pre nekoliko dana (9. novembra) navršilo se 30 godina od pada Berlinskog zida. Ubrzo nakon toga najveći broj centralno-planskih (bivših socijalističkih) privreda napustio je dotadašnji model ekonomskog razvoja, uvidevši sva njegova ograničenja, i ušao u proces tranzicije ka tržišnom modelu privređivanja. Ispostavilo se da je tranzicija od centralno-planskog ka tržišnom sistemu veoma složen proces koji utiče na skoro sve segmente društva.
U vreme kolapsa 1991. godine, bivša SFR Jugoslavija nalazila se u grupi manje razvijenih evropskih zemalja, s neodrživim ekonomskim i socijalnim razlikama koje su postojale među njenim federalnim jedinicama. Nakon 1991. godine i proglašenja nezavisnosti, ekonomske i socijalne razlike između država koje su nastale raspadom SFRJ postale su još veće. Ovakvo stanje su, između ostalih činilaca, u znatnoj meri opredelili ratni sukobi koji su se odigrali na pojedinim područjima bivše SFRJ, kao i različita dinamika približavanja EU.
Prema podacima Svetske banke, te 1991. godine realni BDP po stanovniku kojim se meri dostignuti nivo ekonomske razvijenosti, iznosio je: u Sloveniji 6.331 dolara, u Hrvatskoj 4.026, u BiH 2.057, u Makedoniji 2.442, u Crnoj Gori 2.247 i u Srbiji 3.335 dolara, dok je prosek za SFRJ bio 3.409 dolara. Srbija je 1991. godine prema nivou ekonomske razvijenosti bila na nivou od 98,4% proseka SFRJ. Nejednakost u nivou razvijenosti između tadašnjih šest republika je bila, merena koeficijentom varijacije, 47,4%.
Nepune tri decenije kasnije, 2018. godine, razlike u nivou razvijenosti između bivših jugoslovenskih republika, danas nezavisnih država, su drastično veće – koeficijent varijacije iznosi čak 72,7% (povećanje od 1,5 puta). Pri tome, na osnovu dostupnih podataka se može izračunati da je BDP po stanovniku Srbije najsporije rastao u periodu 1991-2018. godina. Naime, prosečna godišnja stopa rasta BDP-a per capita u tom periodu iznosi: u Sloveniji (5,34%), u Hrvatskoj (5,08%), u BiH (4%), u Makedoniji (2,94%), u Crnoj Gori (4,81 %) i u Srbiji (2,66%). Ovakvi trendovi su doveli do toga da je Srbija 2018. godine, na nivou razvijenosti od svega 59,7% proseka ovih 6 država. Primera radi, Slovenija je od 1991. do 2018. godine povećala svoj BDP po stanovniku za 4,23 puta, dok se ovaj pokazatelj u Srbiji povećao 2,05 puta.
Ukoliko bi u narednih 10 godina (do 2028. godine) BDP po stanovniku u ovim državama nastavio da raste po istim stopama po kojima je rastao u periodu od 1991. do 2018. godine, „zaostatak” Srbije bi bio još izraženiji – naša zemlja bi bila na nivou od tek 48,7% proseka ove grupe zemalja. Da bi Srbija konvergirala ka prosečnom nivou razvijenosti bivših republika SFRJ u narednom periodu bi trebalo da ostvaruje stope rasta BDP-a koje su znatno više od onih koje bi ostvarivale druge države iz ove grupe. Koliko je to realan scenario veliko je pitanje, imajući u vidu da je srpski BDP po stanovniku u periodu nakon svetske krize 2008-2018. rastao po stopi od 1,7% prosečno godišnje, a da je u periodu od 2013-2018. taj rast iznosio 2,45% prosečno godišnje.
