Njihovo uključivanje u poljoprivrednu proizvodnju predstavljalo je veliki problem s obzirom na to da su pre dolaska u Banat živeli pretežno u planinskim krajevima u kojima je stočarstvo imalo veći značaj od ratarstva
U Banatskom Despotovcu svake godine se održava svojevrsni festival pita, popularnog jela koje su žene u Bosni savijale u starom kraju, a onda su ga donele u novu postojbinu.
– Pita je nama, po tradiciji, bila sirotinjska hrana, jednostavna za spremanje, jer je za nju trebalo samo brašno i povrće iz bašte, ili plodovi iz voćnjaka. Bile su to pita u zvrku, pita džilituša, pita gužvara, pita onako, misir pita… Domaćice su spremale pitu zeljanicu, sirnicu, krompirušu, drobušu, jajaru, savijaču, zaljevušu, tikvenicu, kajmakušu, bazlamaču, ačak pitu…, nabrajao je klasik naše književnosti Branko Ćopić vrste tog sirotinjskog specijaliteta, koji je dospeo i u Banat njegovim „vozom bez voznog reda”.
ETNIČKA HETEROGENOST
Na prostoru Vojvodine, kroz burnu istoriju, bila su prisutna velika kretanja stanovništva: seobe, kolonizacije, imigracije, doseljavanja, emigracije, unutrašnje, spoljašnje, velike, male, planske, povremene, stalne, sezonske, dnevne… Tako je ovo područje postalo jedno od etnički najheterogenijih regija u Evropi.
Naime, Vojvodina je, kao geoprostor sa značajnim privrednim potencijalima, oduvek privlačila različite grupe naroda. Nekim aspektima sudbine ljudi koji su ovde došli bavi se etnolog i kustos Narodnog muzeja u Zrenjaninu mr Rajka Grujić koja je i pripremila izložbu „Sto godina dolaska prvih kolonista u Banat”.
Od četiri perioda koja su odigrala veliku ulogu u pokretanju masovnih migracija ka današnjem geografskom prostoru Vojvodine: Veliki bečki rat (1683-1699), Austrijsko-turski (1716-1718), Prvi svetski (1914-1918) i Drugi svetski rat (1941-1945), ona se posebno bavi preseljenjima nakon ova dva najveća svetska sukoba, jer je posle njih došlo i do najvećeg doseljavanja srpskog naroda. U tom periodu su sprovođene takozvane planske kolonizacije, odnosno namerno preseljavanje, kojim je rukovodila država. Cilj ove međuratne kolonizacije je bio da se pojača i zaštiti novoformirana banatska granica prema Rumuniji i da se izmene etnički odnosi u korist srpskog stanovništva u kraju gde je preovladavao nemački, mađarski i rumunski živalj.
BANAT – OBEĆANA ZEMLjA
Sa druge strane, dinarsko stanovništvo na preseljenje je pokretala želja da se izađe iz prostora večite polugladni i nastani u Banat kao obećanu zemlju belog hleba. U srednjem Banatu, kao rezultat ove kolonizacije nikla su nova naselja: Vojvoda Stepa, Aleksandrovo, Karađorćevo i Vojvoda Bojović i Banatski Dušanovac i Banatsko Višnjićevo. Najnovije kolone izbeglica s one strane Drine i Une se još razvrstavaju.
Vrlo brzo će se pokazati da izdržljivi Dinarci dolaskom u ravnicu nisu na lak način i odmah došli do željenog belog hleba.
Život u novoj sredini je, u prvom redu, zahtevao i podrazumevao adaptaciju na zatečenu graditeljsku tradiciju. Prilagođavanje toj, za njih novoj praksi, bilo je praćeno velikim naporom i odricanjima. Naime, od sela razbijenog tipa sa kućama građenim od kamena ili drvene građe, trebalo se navići na ušorena banatska sela i na kuće zidane od materijala koji je njima bio potpuno nepoznat.
Njihovo uključivanje u poljoprivrednu proizvodnju predstavljalo je veliki problem s obzirom na to da su pre dolaska u Banat živeli pretežno u planinskim krajevima u kojima je stočarstvo imalo veći značaj od ratarstva. Zato su organizovani kursevi i seljačke radne zadruge gde im je pružana pomoć poljoprivrednih stručnjaka.
NOVI OBIČAJI, FOLKLOR, NOŠNjE
Iako su, po svojoj duhovnoj prirodi punoj avanturističkog duha, bili skloni primanju novina, pojedinci nisu uspeli da se prilagode i snađu u novoj sredini i bitno drugačijim u novim društveno-ekonomskim uslovima. Iz tih razloga su se mnoge porodice vratile u rodni kraj.
Međutim, sve one brojne porodice koje su ostale u Banatu sa sobom su donele svoj specifičan jezik, leksičko blago, običaje, pravo, moralne norme, predanja, folklor, kao i nošnje, ishranu i način pripremanja hrane, upotrebne predmete. Etnolog Rajka Grubić u prepoznavanju običaja koje su došljaci doneli sa sobom i čuvali kroz jedan vek ističe mobu, odnosno naviku da se ispomažu u obavljanju težih poslova i da ih rade zajedno. Običaj je nastao još kroz delovanje porodičnih zadruga u starom kraju koje su razvijale svest u zajedničkom i složnom obavljanju poslova, svaki put kod drugog domaćina, a tu su se negovali požrtvovanost i solidarnost.
Osećanje regionalne pripadnosti ispoljavano je najčešće prilikom raznih okupljanja kao što su prela (sjela) ili igranke organizovane u zatvorenom ili na otvorenom prostoru. Takve zabave su korišćene kako bi se otpevala po koja pesma i odigralo kolo. Tako su se, na primer, afirmisale ojkače, odnosno ojkalice i gange, zasvirale gusle, odigralo takozvano glamočko gluvo kolo, ispričala koja pošalica ili priča vezana za stari kraj… Takođe, i zajednički rad vezan za seljačke zadruge čiji su članovi bili i doseljenici, omogućavali su im da u predahu od posla ili prilikom vraćanja iz polja u selo, zapevaju „pesmu svoga kraja.”
KAKO SU SE „DOĐOŠI” ASIMILIRALI
Ovakva svakodnevna druženja i međusobna komunikacija omogućavali su i izuzetno živo i dugo održavanje kako folklora, tako i jezika i dijalekta. Tako je u Banatskom Karađorđevu nastala izuzetna zbirka preslica nabavljenih u Lici. Interesantna je pozicija doseljenika kada je reč o negovanju verskih običaja. Nakon Drugog svetskog rata vera i crkva su potiskivani iz ideoloških razloga.
Posebna pažnja vlasti bila je usmerena na sela koja su nastala nakon Prvog svetskog rata gde je zemlja darivana dobrovoljcima od strane monarhije i za komunističke vlasti je postojala opasnost od pojave „reakcije”. Tako su u novoformiranim naseljima pravoslavni hramovi počeli da niču tek krajem prošlog i početkom ovog veka.
Neminovnost je bila da se „dođoši” kroz vreme i donekle, asimiliraju pa su tako preuzeli i ovdašnju starosedelačku tradiciju poput praćenja kuma u svatovima, okupljanje seoskog stanovništva na roglju, obilazak sokaka na konjima za Božić i slično.
Zato su neko vreme uspevali da među „domaćim” stanovništvom afirmišu bacanje „kamena s ramena”, mada je, za razliku od starog kraja, ovde bilo problema sa sportskim rekvizitima. Boćanje, odnosno balotanje, zadržalo se do danas.
