Oktobar je važan za lokalnu istoriju, jer su se tada odigrali neki od najvažnijih događaja. Ove godine, 2. oktobra, navršilo se 77 godina od oslobođenja Zrenjanina. Tim povodom u holu Narodnog muzeja, otvorena je kamerna postavka „Oslobođenje Petrovgrada u Drugom svetskom ratu”.
Sastoji se od panoa na kojima su fotografije slobodnog grada (vlasništvo zrenjaninskog Muzeja i Muzeja Vojvodine), dok su u nekoliko vitrina izloženi oružje i lični predmeti pojedinih učesnika Narodno-oslobodilačke borbe (NOB). Autorka je Vladislava Ignjatov, viša kustoskinja i istoričarka, koja je za naš list ispričala nešto više o dešavanjima iz tog perioda.
Nakon aprilskog rata, Vojvodina je bila podeljena. Prema njenim rečima, Bačka i Baranja su pripale Hortijevoj Mađarskoj, Srem – Nezavisnoj državi Hrvatskoj, a Banat je kao zasebna oblast ušao u sastav Nedićeve Srbije, ali je vlast zapravo bila u rukama lokalne nemačke manjine – folksdojčera.
BEZ BRATOUBILAČKIIH BORBI U BANATU
– Otpor Srba u tadašnjem severnom Banatu bio je sastavni deo sveukupne oslobodilačke borbe protiv nacističkog režima u okupiranoj Jugoslaviji i velikom delu Evrope. Banat, kao i cela Vojvodina s izuzetkom Fruške gore, zbog geografskog položaja bio je nepogodan za partizanski način ratovanja. Zato je akcenat bio na sabotažama i brzim akcijama i izbegavanju frontalnih sukoba s daleko nadmoćnijim neprijateljem.
U Banatu nije bilo bratoubilačke borbe, odnosno građanskog rata, što je izuzetna osobenost oslobodilačke antinacističke borbe u ovom delu Vojvodine i Srbije – objašnjava Vladislava Ignjatov.
Kako kaže, današnji Srednjobanatski okrug, koji je geografski pripadao severnom Banatu, i njegovo administrativno sedište grad Zrenjanin (nekada Veliki Bečkerek i Petrovgrad) imali su značajnu ulogu u NOB – u. Tokom tri i po godine – od prvih dana ustanka u leto 1941, pa do oslobođenja u jesen 1944, slobodoljubivi Banaćani, najviše Srbi, vodili su neprestanu oslobodilačku borbu protiv okupatora. Mnogi od njih nisu dočekali slom fašizma i toliko željenu slobodu.
– Jedinice Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) i Crvene armije ušle su 2. oktobra 1944. u Petrovgrad. U završnim operacijama učestvovali su i dotadašnji ilegalci, koji su se u okupiranom gradu četiri godine borili na sve moguće načine – oružjem, političkim sredstvima, ekonomskim sabotažama, diverzijama. Grad je ostao pošteđen teških razaranja. Nakon oslobođenja, mnogi Banaćani nastavili su borbu u vojvođanskim i drugim jedinicama NOVJ, do konačne pobede 1945. godine – ističe kustoskinja postavke.
VREDNO SVEDOČANSTVO – LIČNI PREDMETI BORACA
Zrenjaninci, ali i svi zainteresovani na izložbi mogu videti košulju Save Aćimova Kalića, člana SKOJ- a iz Kumana koji je nakon blokade sela, februara 1942. uhapšen i streljan. Majka je, priča Vladislava Ignjatov, košulju poklonila Muzeju, zajedno sa kožnom narukvicom („bandaž”) koju je pre rata koristio dok je svirao harmoniku. Tu je i opasač Žive Vukadinova iz Botoša i drvena tabakera Mladena Ivanića iz Vojvode Stepe.
– Javnosti su dostupni lični predmeti mladih revolucionara, studenata i učesnika NOB-a poput: indeksa Ratka Pureševića sa Medicinskog fakulteta u Beogradu i njegova članska karta Udruženja studenata medicine, zatim indeks sa pomenutog fakulteta Olge Ubavić, kao i njene sveske iz prirodopisa i kosmografije iz šestog razreda Gimnazije, rukopis Svetozara Markovića Toze, zbirka pesama „Svanuće” Vladimira Kolarova Koče, mladog revolucionara i pesnika, kojeg je smrt omela da u potpunosti razvije svoj talenat. Tu su i policijski kartoni Ruže Šulman (Kolarovljeve devojke) i Janoša Sečenjija, takođe borca iz Zrenjanina – podseća naša sagovornica.
Vredan pomena je i prsten sugrađanina Boška Mijatova. Tu se nalaze i potvrda o otpuštanju Mihajla Miše Taborošija iz logora u Petrovgradu, koji je nakon rata bio novinar Slobodne Vojvodine, kao i akvarel logora iz 1943, nepoznatog autora.
Izložene su i originalne fotografije kao što su maturska Ruže Šulman, Olge Ubavić, Svetozara Markovića Toze i Jovana Trajkovića „Cvikeraša”, zatim Koče Kolarova i Ruže Šulman sa esperanto kursa, grupe studenata u Čehoslovačkoj 1935, među kojima je i Ratko Purešević.
KUTIJICA OD HLEBA U OBLIKU SRCA
U okviru stalne postavke Istorijskog odeljenja jedna prostorija posvećena je Drugom svetskom ratu. Centralno mesto zauzima maketa logora koji je postojao od 1942. do 1944, koji je bio najstrašniji simbol stradanja stanovništva sa ovih prostora.
– Pravi raritet je kutijica u obliku srca, izrađena u logoru 1943/44. Napravio ju je Mihajlo Miša Taboroši za svoju devojku Gizelu Feldeši, Jevrejku, od hleba koji je dobijao kao sledovanje hrane. Gizela je poticala iz imućne porodice, a sve vreme rata krila se od fašista u Taborošijevoj staroj porodičnoj kući, gde su živeli njegovi roditelji, dva brata i sestra. Mišina majka je kutijicu darovala Muzeju 1984. godine.
