Tim istoričara i arheologa koji je formirao list „Zrenjanin” pronašao je nakon višemesečnog istraživanja humku kod Perleza, na mestu gde su sahranjeni srpski ustanici i njihov kapetan Janča Mihailović, koji su nastradali tokom bitke protiv mađarskih husara u ataru ovog sela 1848. godine. S obzirom da grobnica nema nikakvog obeležja, što oslikava poražavajući odnos društva prema istoriji, svom narodu i tradiciji, istraživači nisu imali nimalo lak posao. U velikoj meri pomogle su im mape Austrougraske iz druge polovine 19. veka na kojima je humka označena.
Na poljani u obliku brega, sada su vikendice, čiji vlasnici ili nisu znali šta se ispod zemlje nalazi, ili nisu previše marili za arheologiju i istoriju. Počivalište, oivičeno šumom, locirano je sa desne strane ceste od Zrenjanina ka Beogradu.
BITKA KOD EČKE
Prema tekstu koji potpisuje Dejan Vorgić, istoričar umetnosti iz Zrenjanina, a koji se nalazi na sajtu Banateka.blogspot.rs, saznajemo da je kapetan Janča sa više stotina Srbijanaca prešao u Austrougrasku da bi pomogao svojoj braći, kada je počela revolucija u Austrougraskoj 1848. godine. Vorgić piše da su mnogi dobrovoljci bili pustolovi, koji nisu pravili razliku između osvajanja i pljačkanja, ali da je većina njih bila iskusna i hrabra u vojevanju. Janču su najčešće zvali kapetanom, često i poglavicom, komandantom i buljukbašom.
Kako se navodi u tekstu, kapetan Janča se kao iskusan junak te godine pridružio logoru kod Perleza u kome se okupljala revolucionarna vojska (graničari, seljaci, dobrovoljci) pod komandom narodnog pukovnika Jovana Drakulića. Kada je u logoru prikupljeno 5.000 graničara i seljaka, kao i 300 dobrovoljaca iz Srbije, odlučeno je da se priđe Bečkereku kako vojska ne bi predugo stajala na jednom mestu. Vojska je krenula 15. jula put Ečke, a kapetan Janča je predvodio Srbijance, držali su desno krilo napada koje je dobijalo na snazi. Borba protiv mađarskih neprijatelja, koje je predvodio general Erne Kiš, počela je posle prolaska krsta koji je tada postojao, na mestu gde se danas prilazi Stajićevu, a nastavila se kod kamenog mosta.
Vorgić kaže da su posledice bitke bile povlačenje mađarske vojske prema Bečkereku, dok je povlačenje revolucionara bilo prema logoru kod Perleza. Prema jednom srpskom izvoru, navodi Vorgić, revolucionari su imali 17 mrtvih i 30 ranjenih, a prema drugom 12 mrtvih i 24 ranjena. Pretpostavke srpske strane bile su da je neprijatelj imao osamdesetak mrtvih i ranjenih.
Međutim, prema rimokatoličkom svešteniku Jovanu Varadiju iz Bečkereka, gubici su bili svega četiri mrtva konjanika – husara i 15 ranjenih. Mađarski general Kiš je bio iznenađen snagom revolucionara, pa je čak pomišljao na povlačenje prema Temišvaru. Iako sukob nije bio veliki, teško je reći koja strana je izvukla bolji kraj. Vorgić smatra da je moguće da je srpska strana imala više gubitaka, ali je naterala mađarsku vojsku na privremeno povlačenje, što se svakako odrazilo na duh ustanika. Centralna ličnost bitke kod Ečke bio je kapetan Janča, a ustanička vojska je izvela svoju prvu ofanzivnu akciju. Bitkom je srpska strana dobila na vremenu da se bolje organizuje za buduće sukobe, iako do toga nije došlo.
NAPAD NA LOGOR
Posle bitke kod Ečke, uvidevši kakva mu opasnost preti od logora, general Kiš ga je napao. Vorgić kaže da je odmah palo sedište štaba i da je zavladala panika. Vatra je ubrzo zahvatila više desetina kućica od slame. Prvo je popustilo levo krilo gde su se nalazili Srbijanci, Šokci, Vlasi i tri kompanije među kojima i Sakulska, a neprijatelj je upao u logor i krenula je borba. Kapetan Janča je delio zapovedi mirno, pokušavajući da okupi oko sebe one koji nisu pobegli.
KAKO JE POGINUO KAPETAN JANČA
Postoji više verzija na koji način je izgubio život. Prema najverovatnijoj verziji, Janča je u trenutku meteža naredio da se izvuče jedan mali top, a sam je krenuo prema svojoj kobili gde je bio novac u bisagama. Tada se na njega ustremilo desetak mađarskih konjanika, uspeli su da ga obore i nanesu mu silne udarce sabljama.
Za ovaj težak poraz ustaničke vojske kod Perleza mnogi su tražili krivce među oficirskim kadrom, nesrpskim borcima, a pukovnik Drakulić je proglašen za izdajicu. Međutim, prava istina je, piše Vorgić, da je logor bio loše postavljen i osiguran. General Kiš ga je potpuno uništio i nastavio prema Perlezu. Međutim, nije imao dovoljno odlučnosti da nastavi napredovanje, pa se povukao prema Bečkereku.
VIKENDICE UMESTO OBELEŽJA
Živko Padejski, zakupac Lovačkog doma koji se nalazi kod prevodnice Stajićevo-Perlez, odnosno u blizini grobnice, seća se da je nekad bilo obeležje humke u vidu drvenog stuba (verovatno je predstavljao krst) i da je još 1989. godine postojala kuća od cigala, među prvima izgrađena na vrhu brega. Kako kaže, u to vreme placevi su bili prazni i ubrzo je počela izgradnja vikendica.
