Piše: dr Dejan Molnar docent na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
Brojni su ekonomski, ali i socijalni troškovi nepostojanja intervencije (regionalne politike) u uslovima kada se regionalne nejednakosti u jednoj zemlji povećavaju. Prvo, veliki su društveni i politički troškovi, koji se ogledaju kroz nastanak regionalnih kriza (problema u nekom od područja). Drugo, javljaju se kulturološki i ekološki troškovi i „pritisci” zbog toga što stanovništvo nastoji da se iseli iz manje razvijenih regiona i ode u razvijenija područja (najčešće u prestonicu ili regionalne centre). Treće, usled prethodnog prisutan je konstantan rizik od prekomerne koncentracije (superkoncentracije) stanovništva u većim gradskim centrima. U perifernim delovima regiona (tzv. „zaleđima”) ne postoje nikakve mogućnosti za zaposlenje, tako da se stanovništvo pod „prisilom” kreće ka gradovima. No, to samo dodatno pogoršava situaciju, jer ni u gradovima nema dovoljno radnih mesta. Četvrto, značajan deo domaće štednje se usmerava ka razvijenim regionima i njihovim centrima zbog finansiranja stanogradnje koja postaje isplativa delatnost, jer priliv stanovništva sa „periferije” generiše tražnju za stambenim prostorom. Peto, manje se koristi kreativni potencijal koji postoji u manje razvijenim regionima, a usled činjenice da mnogi periferni regioni bivaju „odsečeni” zbog udaljenosti, neadekvatne infrastrukture, loših usluga koje pruža javni sektor…
Mnoge zemlje sprovode mere regionalne politike sa ciljem da smanje prostorne nejednakosti u domenu ekonomskih šansi i prilika. Indikativan je primer EU u kojoj je regionalna politika jedan od osnovnih mehanizama za ostvarivanje ekonomske i društvene integracije zemalja članica. Ističu se dva osnovna „opravdanja” za vođenje aktivne regionalne politike, odnosno za ulaganje napora da se smanje regionalne ekonomske nejednakosti: (a) ekonomska efikasnost i (b) socijalna/društvena pravičnost.
Regionalne nejednakosti koje su „istrajne”, mogu se okarakterisati kao ekonomski neefikasne sa stanovišta nacionalne ekonomije. U takvoj situaciji postoji potpuna ili delimična neiskorišćenost proizvodnih resursa u manje razvijenim regionima, a to jasno ukazuje da nacionalna proizvodnja nije na nivou potencijalne.
Društveni (socijalni) razlozi za smanjenje regionalnih razlika prvenstveno jesu oni koji se zasnivaju na pravičnosti (etička kategorija), a ne isključivo na efikasnosti. Pojedinci nikako ne bi trebalo da se nalaze, trajno i sistematski, u podređenom položaju, odnosno da nemaju adekvatne mogućnosti za zaposlenje, stanovanje, pristup obrazovnom i zdravstvenom sistemu, samo zato što žive u delovima zemlje (regionima) koji su manje razvijeni. Prostorna koncentracija društveno-ekonomskih „hendikepa” vremenom postaje samopodstičuća, što vodi ka siromaštvu, socijalnoj isključenosti i lošim uslovima zdravstvene zaštite onih koji žive u nerazvijenim regionima.
