Da se pohvali činjenicom da njena pisana književnost traje više od deset vekova, usmena i duže, ne može bilo koja zemlja ili narod. To je podatak o umetničkom bogatstvu, sagledanom ne samo u vidu pisanih tragova, nego i drugih spomenika kulture od velikog značaja koji su pod zaštitom države. Tu spadaju zapisi i natpisi na crkvama i manastirima, povelje (vladarska pisma i darovne), rukopisi, testamenti. Stare i retke knjige koje kod Srba datiraju od 12. veka (Miroslavljevo jevanđelje), a neke i ranije zauzimaju posebnu kategoriju. Obuhvataju bogoslužbena, ali i druga dela svetovne književnosti.
Krajem decembra 2020. zrenjaninska biblioteka je trebalo da otvori izložbu „Stare knjige i rukopisi Gradske narodne biblioteke Žarko Zrenjanin” i predstavi Katalog koji je u saradnji sa Bibliotekom Matice srpske pripremila u okviru projekta „Stare i retke knjige”, koji je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja. Autori projekta su Nataša Stoiljkovski, bibliotekarka i rukovodilac naučnog odeljenja, i Predrag Jeremić, bibliotekar matične službe.
JEDINSTVENA ZBIRKA
Direktor Biblioteke Milan Bjelogrlić naglasio je važnost i značaj projekta namenjenog generacijama ljubitelja knjiga. Prema njegovim rečima, stare i retke knjige kao svedočanstvo omogućavaju da korisnici i istraživači dobiju priliku da se susretnu sa jednim pravim blagom koje im je od sada dostupno.
Srpske knjige kreću se u hronološkom okviru od 1801. do 1867. godine. Većina njih su originalna dela, a manji broj su srpski prevodi. Sve opisane knjige spadaju u kulturna dobra od velikog značaja. Najstarije delo je „Aristid i Natalija” Atanasija Stojkovića, štampana u Budimu 1801. godine. To je prvi roman u novijoj srpskoj književnosti i reprezentativno delo sentimentalizma. Autori čije su knjige dostupne jesu Dositej Obradović, Vuk Stefanović Karadžić, Kosta Ruvarac, Milica Stojadinović Srpkinja i drugo.
– Izradom Kataloga i postavkom izložbe, a nakon četiri godine rada na sprovođenju zaštite i konzervacije, prešli smo u fazu promocije ove jedinstvene zbirke. Želja nam je da je stavimo na uvid stručnoj, ali i široj javnosti, tj. čitalačkoj publici. To su primerci srpske knjige iz 19. veka i neke od njih su neopravdano pale u zaborav. Bez sumnje, smatramo da su vredne ne samo zbog godine štampanja, već i zbog sadržaja koji je u njima. Čitanjem ove građe može se produbiti znanje o našoj kulturnoj istoriji i bolje se informisati o težnjama i idejama nacionalne elite. Želja nam je da se izložba prikaže i u drugim mestima, ali najpre u susednim opštinama, jer je Gradska biblioteka matična u Srednjobanatskom okrugu – rekao je Predrag Jeremić i dodao da se zbirka formirala više spontano nego planski.
KATALOG IMA 79 JEDINICA
Kako kaže, tako su i različiti primerci knjiga stizali na različite načine u Biblioteku. Neki su dospeli iz fondova predratnih biblioteka koje su postojale u našem gradu, neke su čak spašene da ne završe u starom papiru, poklanjane od pojedinaca, a neke su i kupovane.
Katalog obuhvata 79 jedinica, po azbučnom redu, propraćenih snimcima naslovnih strana, fotografijama autora i pečata, kao i drugim karakteristikama svakog pojedinačnog primerka.
– Poseban izazov u proučavanju starih knjiga bio je napor da se iščitaju svi zapisi, posvete i potpisi unutar pojedinih knjiga. Ti zapisi su svedočanstva koja čine identitet publikacija i pomoću njih se može pratiti kretanje knjiga, kao i podaci o njihovim vlasnicima. Među njima se nalaze pretežno pripadnici građanskog sloja – učitelji, sveštenici, advokati, apotekari, trgovci, studenti. Sve knjige su prošle kroz proces konzervacije i restauracije. Prema hemijskim analizama, mnoge su bile u prilično lošem stanju. Urađeno je sve što je potrebno kako bi bile zaštićene prema standardima propisanim za zaštitu stare i retke bibliotečke građe – ističe Nataša Stoiljkovski.
NAJSTARIJA KNЈIGA NA STRANOM JEZIKU
„Hronika svetske istorije” Sebastiana Franka, najstarija je knjiga koju Biblioteka poseduje i štampana je u Ulmu 1543. godine. Kako navode, ovo je jedini primerak u našoj zemlji.
– Radi se o jednoj reformatskoj (anabaptističkoj) varijanti svetske istorije nastaloj na tradiciji srednjovekovnih hronika. U pitanju je najpoznatije i životno delo ovog nemačkog istoričara i teologa. Knjiga je paleotip i prema Zakonu o staroj i retkoj bibliotečkoj građi predstavlja kulturno dobro od izuzetnog značaja. Pisana je na arhaičnoj varijanti nemačkog jezika. To je ujedno i jedina publikacija na stranom jeziku koju smo uvrstili u katalog – objašnjava Nataša Stoiljkovski.
