Most kroz vreme, stilove i poetike naših sugrađana
Velikobečkerečka, petrovgradska i zrenjaninska književna scena iznedrila je generacije ozbiljnih stvaralaca. Mnogi su uvršteni u kanon proučavanja, o njima se i danas govori, piše, čita. Zrenjanin je ponosan na velika i značajna imena poput Aleksandra Sandića, pisara Vuka Stefanovića Karadžića i Todora Manojlovića, književnog, likovnog kritičara i teoretičara, dramskog pisca. Stvaralac novije generacije bio je svestrani Vojislav Despotov, pesnik, esejista, pisac drama, urednik časopisa, a ništa manje nije važan ni Melenčanin Vujica Rešin Tucić, književnik i vizuelni umetnik.
Činjenice idu u prilog tome da današnji stvaraoci u našem gradu imaju bogato i plodno tle sa kojeg crpe inspiraciju. Zbornik/separat „Adrese iz srednjeg Banata” u izdanju Gradske narodne biblioteke „Žarko Zrenjanin” objedinio je pod svojim koricama autore iz Zrenjanina i opština Žitište, Sečanj, Nova Crnja i Novi Bečej dajući širok uvid u književne aktuelnosti. Priređivač Zoran Slavić, književni kritičar i publicista, u svom predgovoru objašnjava ulogu jednog ovakvog zbornika zajedničkih izdanja u književnoj istoriji.
ŠAROLIKO STVARALAŠTVO ZRENjANINACA
– U zborniku postoji impresivan stvaralački luk ostvarenja, od „klasika” Ivana Ivanjija, do talentovanih srednjoškolaca. Most kroz vreme, stilove, poetike, u kome jedni svedoče o visokim kreativnim i kulturološkim ostvarenjima, dok drugi označavaju buduću umetničku vitalnost Srednjeg Banata. Svi oni zajedno tvore ovo izdanje kao literarni polog današnjeg vremena čitalačkim generacijama – ističe Zoran Slavić.
Uprkos teškoj i nezavidnoj situaciji po kulturu i umetnost, „Adrese iz srednjeg Banata” doživele su, zbog velikog interesovanja čitalaca, drugo izdanje, dok je prvo (u dva toma) objavljeno 2019. godine. Novo izdanje dopunjeno je sa oko 20 novih imena. Svako ko zaviri u zbornik moći će da pročita zanimljive delove iz šarolikog stvaralaštva Zrenjaninaca – književnika, kritičara, ali i ekonomista, pravnika, novinara, profesora, a iznad svega, ljubitelja lepe reči. Za štampanje drugog izdanja publikacije, navodi Slavić, postoje brojni razlozi, međutim, zapravo se mogu svesti na dva osnovna.
– Želeli smo da u ovaj zbornik uvrstimo i dosta širok krug autora, poreklom iz ove regije, koji duže vreme nisu u radnom ili stvaralačkom kontaktu sa ovdašnjim kulturnim zbivanjima, ali su se afirmisali u vremenima koja su ostala izvan obuhvata u nekim sličnim publikacijama. Drugi, možda i važniji razlog za pojavu ovog proširenog izdanja, leži u nameri priređivača i izdavača da konačno, na jednom mestu, spoji dve strane pisanih aktivnosti koje beleže, komentarišu, analiziraju, opevaju, esejiziraju, romansiraju ili ironišu stvarnost srednjeg Banata, književnost sa jedne strane i nauku, publicistiku i žurnalizam sa druge. Taj susret dvaju intelektualno-emotivnih vizura, uvereni smo, uspostaviće znatno drugačiji pogled na duhovnu strukturu ovdašnjeg života – naglašava priređivač.
Milan Bjelogrlić, direktor Gradske narodne biblioteke „Žarko Zrenjanin” i izdavač, podsetio je da je predlogom Udruženja književnika Srbije, njihovom direktnom logistikom, na prošlogodišnjoj osnivačkoj skupštini Srednjobanatske književne zajednice rođena ideja o projektu.
– Baš tu i tada artikulisana je namera izdavača da sve aktuelne poslenike pisane reči saberemo između korica jedne knjige sa kratkim prilogom iz svog opusa, po sopstvenom izboru. „Adrese iz srednjeg Banata” ostaju da svedoče o literarnim domašajima, ali pre svega, i o vitalnosti umetničkih potencijala. Biblioteke danas po svojim fondovima liče jedna na drugu, a ono što ih razlikuje jeste upravo zavičajna građa. Otuda je i posebna obaveza da se sakuplja, obrađuje i čuva književno, naučno i duhovno stvaralaštvo sa ovih prostora, iz razloga i potreba ovog vremena, duga prema autorima i na polzu budućih generacija. Nema razumnog opravdanja kojim bi se mogao objasniti jedan odnos nehaja i zaborava velikih ljudi i velikih istorijskih događaja u Banatu. Na tim propustima i primerima pokušavamo i nastojimo da disciplinujemo naš odnos prema aktuelnom stvaralaštvu – objašnjava Bjelogrlić.
RAZLIČITI STILOVI I FORME
Autori, čiji se dela nalaze u zborniku, posredno ili neposredno, vezani su za Zrenjanin. Većina je rođena ovde, odrasla, školovala se, dok je drugima bio i ostao nepresušna inspiracija. Tibor Varadi, doktor pravnih nauka, objavio je prošle godine svoju treću knjigu „Dogodilo se u Ečki” – ličnu i porodičnu zaostavštinu sećanja. Dokumenta koja koristi, kao i u prethodnim knjigama „Spisi i ljudi” i „Put u juče”, su dragocena akta pohranjena u staroj porodičnoj, advokatskoj kancelariji iz 19. veka u Bečkereku. Upravo u toj riznici, u hrpama starih, prašinom posutih hartija i presuda koje govore o životima, sudbinama i problemima grofovskih porodica, uglednika, ali i običnih ljudi, pronalazi inspiraciju. Zanimljive su i anegdote koje je zabeležio Dobrivoje Paunović, oftalmolog, hroničar zdravstva, koje iskreno, sa dozom toplog humora, oslikavaju svakodnevna dešavanja u zrenjaninskoj Bolnici. Sećanja na jedan prošli Zrenjanin, bezbrižno detinjstvo, roditelje, pecanje na Begeju kod stare Pivare, ulice i trgove, pretočio je u „Banatski amarkord” Dragan Zečević, a za sebe kaže da je veliki ljubitelj interesantnih knjiga. Pero Zubac u „Odbrani sećanja” evocira uspomene na velikog Todora Manojlovića, Malu Ameriku, Begej, mladalačku ljubav. Slobodan Mandić donosi zanimljivu priču o Roki Bačiju, čamdžiji, majstoru ribarenja i stručnjaku za riblji paprikaš koji je kuvao na begejskoj vodi. Roka je imao i jedan zanimljiv posao, spasavao je kupače i davljenike iz Begeja. Živeo je čudnim, slobodnim i nadasve zanimljivim životom.
Mnogi autori izašli su iz lokalnih okvira i svoje misli usmerili ka uvek aktuelnim temama. Stilovi i forme su raznoliki – od intertekstualnosti, dekonstrukcije, alegorija, metafora, simbolike, fantastike do surove realnosti. Bilo kako bilo „Adrese iz srednjeg Banata” su štivo koje se treba naći na policama porodičnih biblioteka Zrenjaninaca kao jedno specifično svedočanstvo, almanah zanimljivih priča, isprepletanih sudbina i sećanje na ljude i događaje koji su obeležili ovaj grad.
Miroslava Malbaški
STVARAOCI IZ BANATA
Autori su Zoran Slavić, Ivan Ivanji, Dobrivoje Paunović, Petar Đ. Bodiroga, Vuksan Knežević, Dejan Bošnjak, Bogdan Džuver, Đorđe Petrović, Tibor Varadi, Petar Žebeljan, Petar (Mihajlov) Jakšić, Dragan Zečević, Milenko Herceg, Biljana Dimitrijević Martinov, Pero Zubac, Miodrag Cvetić, Jasmina Tutorov, Slobodan Mandić, Jovica Aćin, Milan Nenadić, Branko Atlagić, Milorad Rodić, Ružena Kraćica, Dušan Milićev, Biljana Grošin, Vučina Šćekić, Todor i Nedeljko Kuljić, Milorad Grujić, Radivoj Šajtinac, Ljubomir Živkov, Stanko Ž. Šajtinac, Branka Jajić, Slobodan Lisica, Milena Bečejac, Ljiljana Bailović, Šandor Major, Miroslav Samardžić, Novak Zubac, Đuro Đukić, Marija Peho Kačar, Ileana Ursu, Slobodan Pašić, Rade Vodeničar, Aleksandra Hajdin, Slavko Surla, Perica Markov, Gavra Vlaškalin, Radovan Vlahović, Marina S. Grujić, Rajna Krulj, Milan Micić, Goran Ibrajter, Biljana Todorić, Dragica Stojanović, Staniša Banjanin, Svetlana Todorović Gvozdenović, Gorana Šarenac Aćimović, Danijela Milosavljević, Goran Lungul, Natalija Ludoški, Vesna Karavida, Aleksandra Maksić, Miroslava Pudar, Uglješa Šajtinac, Igor Perišić, Bojana Kovačević Petrović, Dragana Sabovljev, Vladimir Arsenić, Sunčica Lambić Fenjčev, Dušan Kovačev, Olivera Skoko, Vladislava Ignjatov, Dragana V. Todoreskov, Dejan Molnar, Anica Garić, Ivan Trifunjagić, Maja Pandurov, Danijela Grbić, Biljana Minić, Dalibor Bubnjević, Bojana Latinović, Dragana Mokan, Goran Lazičić, Filip Krčmar, Senka Vlahović, Julijana Marić, Maja Radomirović, Miroslava Malbaški, Aleksa Ninčić, Olivera Grujić, Tamara Jovanov i Dunja Srdanov.
