Stvarni rast cena viši od zvanične inflacije?
Piše: dr Dejan Molnar,
vanredni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
U Srbiji je godinama unazad zvanična inflacija relativno niska. Od 2014. godine se kretala ispod 2% (osim u 2017. kada je iznosila 3%). Međutim, nakon prvog kvartala 2021. godine dolazi do ubrzavanja rasta opšteg nivoa cena. Prema zvaničnim podacima Republičkog zavoda za statistiku (RZS), potrošačke cene su u avgustu 2021. godine, u poređenju sa istim mesecom 2020, bile više za 4,3%.
Međutim, kada pogledamo svoj račun na kasi koji dobijamo nakon redovnih kupovina, shvatamo da su dobra poskupela više od toga. Deluje da nešto nije u redu sa podacima o inflaciji, jer je pandemija učinila život daleko skupljim u poređenju sa onim što nam kazuju zvanične cifre. Razlog za to je što struktura naše stvarne potrošnje ne odgovara onoj „metodološkoj” koja se koristi u RZS prilikom obračunavanja rasta opšteg nivoa cena.
Inflacija, odnosno stopa promene opšteg nivoa cena tokom vremena, nije jednostavan fenomen za merenje i tumačenje. On se meri izradom odgovarajućih indeksa cena. Postoje tri osnovna indeksa cena koja se koriste za računanje stope inflacije – indeks potrošačkih, indeks proizvođačkih cena i tzv. deflator bruto domaćeg proizvoda. RZS od januara 2009. godine koristi indeks potrošačkih cena kao zvaničnu meru inflacije. Taj pokazatelj meri prosečne promene cena fiksne korpe proizvoda i usluga koje kupuje prosečno domaćinstvo. Tako dobijena inflacija se upotrebljava kao deflator nacionalnih računa i prometa (svodeći ih na realne kategorije), zatim za usklađivanje plata, penzija, socijalnih davanja, kao i za prilagođavanje vrednosti u poslovnim i privatnim ugovorima i sl. Kada je zvanična, „statistička” inflacija veća od stvarnog rasta cena, onda su veštački ulepšane i druge važne ekonomske kategorije.
Kao i drugi statistički pokazatelji, zvanična inflacija je ispravna u metodološkom smislu, međunarodno je i tokom vremena uporediva. Međutim, da li je u stanju da odslika realnost? Čini se da u periodu pandemije – nije. Slika je „ružičastija” ukoliko se za izračunavanje realne proizvodnje ili realnih plata koristi inflacija koja je niža od rasta cena koji pogađa najviše građana.
Dva su osnovna razloga za to. Prvi je što se tokom pandemije promenila stvarna struktura potrošačke korpe, a nije došlo do odgovarajuće promene u metodologiji obračuna inflacije. Drugim rečima, statistika prati promene cena velikog broja proizvoda koje većina ljudi ne kupuje, tako da zvanična stopa inflacije gubi na relevantnosti. Na primer, nakon izbijanja pandemije, ljudi kupuju više osnovnih potrepština, poput namirnica, a manje izdvajaju za putovanja itd.
Ovi promenljivi obrasci kupovine posebno su važni za domaćinstva sa niskim prihodima, koja veći deo izdataka opredeljuju za hranu i za zadovoljavanje drugih osnovnih potreba. Postoji još jedan aspekt koji zvanična statistika ne uzima u obzir, a to je kvalitet proizvoda. Naime, tokom pandemije smo primetili da u brojnim slučajevima nije došlo rasta cene, ali se smanjio kvalitet proizvoda ili usluge (za isti iznos novca dobija se manje). U pitanju je skriveni oblik poskupljenja koji se zanemaruje u zvaničnim podacima o inflaciji.
