Oktobar je mesec kada Zrenjanin obeležava važne istorijske događaje i seća se onih koji su su svoje živote položili na oltar otadžbine. Dan oslobođenja u Drugom svetskom ratu je 2. oktobar, dok je 31. oktobra osnovan Prvi srpski narodni odbor sa zadatkom da pripremi dolazak oslobodilačke vojske, a potom i preuzme vlast u gradu, u prvim trenucima nakon oslobođenja u Prvom svetskom ratu. Važne istorijske ličnosti figurirale su u pomenutom istorijskom periodu, ostavivši pečat i trag u kolektivnom pamćenju. O tome smo razgovarali sa Vladislavom Ignjatov, istoričarkom Narodnog muzeja. Navršavaju se 102 godine od osnivanja Prvog srpskog narodnog odbora. Koliki je njegov značaj?
– Značaj 31. oktobra za grad, kao i 17. i 25. Novembra, veliki je; osnivanje SNO i njegovo delovanje, može se reći, bilo je zapravo revolucija bez prolivanja krvi, koja je donela toliko željenu slobodu i ispunila vekovnu težnju srpskog naroda sa ovih prostora o prisajedinjenju svojoj matici Srbiji. Proglašenjem nove države – Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. završena je istorijska integracija srpskog i ostalih južnoslovenskih naroda (koji su nekada tome težili), u zajedničkoj državi. Svedoci smo da se sve češće negira antifašistička borba, da se prekraja istorija…
– Nažalost, dajući različita tumačenja, zaboravlja se suština borbe protiv fašizama, najvećeg zla 20. veka. Zato su izložbe, poput „Smrt fašizmu“ u Narodnom muzeju, povod da se kulturom sećanja osvetli ideja antifašističke borbe, kao i da se nikada ne zaboravi da je srpski narod za nju dao ogroman doprinos, veliki broj žrtava. Srazmerno broju pripadnika srpskog naroda na teritoriji cele Jugoslavije, Srbi su jedan od tri – uz Ruse i Poljake – koji je u toku Drugog svetskog rata podneo najveće gubitke. Teško je dati kompetentan i sveobuhvatan odgovor na pitanje o prekrajanju istorije. U našoj istoriografiji postoje različita mišljenja istoričara koje su vojne i političke snage vodile borbu protiv fašizma i dale značajni doprinos. Istorija je nauka koja se stalno razvija u novim istraživanjima, što podrazumeva otkrivanje i dostupnost niza istorijskih izvora, na osnovu kojih se pišu nova dela. Ali, nikako se ne može umanjiti značaj SSSR-a i Crvene armije, a ni značaj srpskog naroda i njegove žrtve u borbi protiv fašizma-nacizma. Skrnavljenje istorije i prošlosti uopšte, pogotovo tako vredne kao što je pravedna borba srpskog i drugih naroda za slobodu i protiv fašizma, nije pozitivna pojava jer udara na jednu od osnovnih tekovina civilizacije, na kulturu sećanja. Kako se na antifašističku borbu gleda u svetu, a kako kod nas?
– Poznato je da se prekrajanje tekovina Drugog svetskog rata u istoriografiji dešava i na svetskom i na evropskom nivou. Umanjuje se, čak negira, odlučujući doprinos SSSR-a i Crvene armije u slomu nacističke Nemačke, glavnog stožera fašizma. Opštepoznato je da je bitka kod Staljingrada, u zimu 1942/43. bila odlučujuća prekretnica u celom Drugom svetskom ratu, kada je i slomljena kičma Hitlerove vojne moći. Zapadnim saveznicima je stoga bilo lakše da i oni, naročito od iskrcavanja u Normandiji, u leto 1944. nanose poraze nemačkim trupama na Zapadnom frontu. Čini se da se u zapadnim istoriografijama uvećava doprinos zapadnih saveznika, koji nije sporan, ali ne može se porediti sa doprinosom SSSR-a. Takođe, ima tendencija da se umanji i doprinos srpskog naroda i njegove žrtve.
Ako mislite kako se na antifašističku borbu gleda danas, onda mogu da kažem da se taj odnos može videti naročito kroz obeležavanjem 9. maja. Širom Evrope i sveta, u mnogim zemljama, u znak sećanja na završetak Drugog svetskog rata, ovaj datum se obeležava kao Dan pobede nad fašizmom. Najlepša i najveća parada priređuje se u Moskvi, obeležava se i širom naše zemlje, takođe i u nizu evropskih zemalja. U tome prednjače Velika Britanija i Francuska. Slavi se i u SAD, ali i u Kanadi, Australiji, Novom Zelandu i nekoliko afričkih zemalja. Čak i u državama koje su dale sasvim mali doprinos borbi protiv fašizma, slavi se Dan pobede.
Da li se danas, kroz obnovu i održavanje spomenika vidi bolji odnos prema kulturi sećanja?
– Apsolutno se vidi, naročito po selima Srednjobanatskog okruga, ali bi situacija svakako mogla biti i bolja. Svetao primer je skorašnja obnova spomenika (po prvobitnom planu) na mestu gde su streljani Vladimir Kolarov Koča, Ruža Šulman i drugi pripadnici Narodnooslobodilačke borbe – NOB-a.
