Nakon što je potpisan Protokol o saradnji Grada Zrenjanina i Matice srpske, otvaraju se brojne mogućnosti da se bogato kulturno nasleđe ove ustanove prikaže u programima koji se organizuju u ovom delu Banata. Pomenuta su dva značajna istorijska događaja – Bečkerečki program iz 1869. i osnivanje prvog Srpskog narodnog odbora 1918. godine. Uz to, 2021. godina je posvećena stogodišnjici od početka kolonizacije i agrarne reforme nakon Prvog svetskog rata, što se na našoj teritoriji odnosi na osnivanje sela Stajićeva.
Kako je prilikom potpisivanja Protokola istakao gradonačelnik Simo Salapura, očekuje se i saradnja oko izučavanja srpske nacionalne istorije i kulture na ovom prostoru.
Jedna od značajnih veza između Zrenjanina i Matice srpske je i znameniti sugrađanin Aleksandar Sandić. Rođen je u našem gradu 14. maja 1836, a malo je poznato da je bio i kolekcionar starih knjiga. U Matici srpskoj se čuvaju primerci knjiga među kojima je i prva štampana na ćirilici – „Cetinjski oktoih” iz 1494. godine. I to upravo zahvaljujući Sandiću koji je knjigu kupio i sačuvao svojevremeno.
Samo to što je otkupljivao i čuvao stare i vredne knjige moglo bi da svrsta Aleksandra Sandića među značajne čuvare srpske kulture. Matica srpska je nakon Sandićeve smrti otkupila dela, a ostalo je zapisano da je za to izdvojena suma koja je bila jednaka visini polugodišnje plate tadašnjeg bibliotekara. Danas su to i najstarije i najvrednije knjige koje se čuvaju u biblioteci ove ustanove. Od sakupljenih dokumenata i knjiga u „Matici” je formiran Sandićev legat.
– Nakon te kupovine stigle su u „Maticu” 22 rukopisne knjige i 10 štampanih srbulja od kojih je i najstarija knjiga koju biblioteka i danas poseduje Matičin „Apostol” iz 13. veka, pisan na pergamentu – kaže Aleksandra Drapšin iz Matice srpske.
Sandić se bavio književnošću, novinarstvom, bio je profesor srpskog, nemačkog i staroslovenskog jezika. Radio je sedam godina za Vuka Karadžića i zalagao se za korišćenje srpskog jezika. Preveo je prvi udžbenik antičke istorije. Autor je jedne od verzija himne Svetom Savi iz 1859. godine.
– Preveo je Geteovog „Egmonta”, zatim Kalderonovo delo „Život je san”. Radio je i kao urednik brojnih listova i časopisa, od kojih su neki bili i zabranjivani, kao na primer kada je u Beču izdavao časopis „Ost und West” – navodi Gordana Đilas, predstavnica Matice srpske.
Sandić je pisao feljtone i prigodne tekstove povodom značajnih događaja u srpskoj kulturi, bio je član Književnog odeljenja Matice srpske i blizak prijatelj Vuka Karadžića, kome je držao posmrtno slovo na sahrani. Na jednoj od sačuvanih knjiga postoji i posveta koju je Vuk napisao Sandiću.
Rodna kuća u Zrenjaninu, nažalost propada iako je pod zaštitom države. Sagrađena je 1790. godine od nabijene zemlje, ali veći deo je pao i nagrižena je ozbiljno zubom vremena. Poslednjih pet godina života Sandić je proveo u samoći. Umro je 15. aprila 1908. u Novom Sadu u 72. godini života, sahranjen na Almaškom groblju, a grobno mesto je pod zaštitom. N. M.
