Prethodnog vikenda održana je naučna konferencija „Srpski pokret u Vojvodini u Revoluciji 1848/9. godine” u Kaštelu Ečka na kojoj su učestvovali brojni istoričari iz Srbije i inostranstva. Među učesnicima bio je dr Goran Vasin, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, sa kojim razgovaramo o nacionalnim zahtevima na početku Revolucije, pitanju Srpske Vojvodine u odnosu na mađarsko političko pravo… Mađarski i srpski nacionalni zahtevi sa početka Revolucije – sličnosti i razlike?
– Mađarski i srpski politički zahtevi sa početka revolucionarne 1848. u velikoj meri su podudarni. Nastojanja političkih elita da se nacionalno pitanje reši u skladu sa liberalnim načelima dominira u zahtevima. Ističu se zahtevi za slobodom štampe, slobodom govora, nacionalnom ravnopravnošću, širim građanskim slobodama i uvažavanjem nacionalnih posebnosti naroda u Monarhiji. Upravo u tom smislu nailaze i razlike, odnosno prve političke tenzije budući da su se u političkim koncepcijama zahtevi podudarali, ali su mađarske političke elite smatrale da sem Mađara ne može postojati drugi politički narod na teritoriji Ugarske. Kada je Dvor dozvolio formiranje prve odgovorne mađarske vlade sa Baćanjijem i Košutom, i donošenje niza liberalnih zakona, srpskim političkim i crkvenim elitama postalo je jasno da će kompromis biti težak ili faktički nemoguć. Pokazalo se da je u vrtlogu Revolucije bilo malo političkog sluha za osetljivo nacionalno pitanje u Ugarskoj i šire u Habzburškoj monarhiji. Pitanje Srpske Vojvodine u odnosu na mađarsko političko pravo
– Upravo je pitanje Srpske Vojvodine bilo u najvećoj političkoj suprotnosti sa načelima mađarskog istorijskog prava. Politika istorijskog prava podrazumeva jedan politički suveren narod, u ovom slučaju mađarski, ne ostavljajući mesta drugim narodima da se politički artikulišu i profilišu osim u okviru mađarskog političkog naroda što je bio jedan od kamena spoticanja oko rešavanja pitanja Srpske Vojvodine. Mađarske političke elite su smatrale da bi priznavanje postojanja Srpske Vojvodine na teritoriji Kraljevine Ugarske bio uvod u rasparčavanje teritorija Krune Sv. Stefana i kraj mađarske političke državnosti. Otuda je mađarska Vlada smatrala da se pitanje Srpske Vojvodine može rešavati i silom, što je dovelo do rata koji će potrajati više od godinu dana, uz do tada neviđena razaranja, progone civila, i velike ljudske i materijalne gubitke. Iz tog razloga će 1848. postati velika i često nepremostiva prepreka u političkom dijalogu srpskih i mađarskih elita dugi niz godina. Kraj Revolucije nijednoj strani nije doneo ostvarivanje političkih očekivanja, Austrija je vrlo vešto uspela da prebrodi političku krizu i kasnije uz rusku vojnu pomoć pobedi mađarsku revolucionarnu vojsku i na taj način prolongira rešavanje nacionalnog pitanja do perioda 1860-1867, kada će doći do novog državnog i ustavnog uređenja. Đorđe Stratimirović i Jovan Damjanić – kao antipodi revolucionarne 1848.
– Upravo iz pomenutih razloga sukoba oko ideje Srpske Vojvodine, početkom oružanih sukoba Stratimirović i Damjanić se javljaju kao važni akteri vojnih okršaja. Mladi i ambiciozni Stratimirović, bio je miljenik vojnika Srpskog narodnog pokreta a proslavljeni Janoš (Jovan) Damjanić, Srbin u mađarskoj vojsci, ostao je lojalan mađarskoj Vladi. Obojica su bili harizmatični, poštovani i uzdizani od svojih vojnika na pijedestal ratničke veštine i nepobedivosti, u prvim redovima na bojnom polju, faktički po mnogo čemu slični, ali različiti po političkom shvatanju ideje istorijskog prava i pitanja lojalnosti mađarskoj Vladi. Damjanićev primer je posebno važan, budući da je deo Srba ostao potpuno lojalan mađarskoj Vladi i vojsci. U mađarskoj političkoj i društvenoj javnosti Damjanićevo ime je sve do kraja Monarhije 1918. ostalo kao primer vojnika lojalnog Ugarskoj, koji je zauzeo mesto u Pateonu velikana koji su branili teritorije krune Sv. Stefana. U srpskoj političkoj javnosti njegovo ime ostalo je upamćeno kao primer čoveka koji nije sledio srpsku nacionalnu ideju u Pokretu 1848, pa je stoga zaboravljan i marginalizovan, što je ujedno i slika emocija i uzburkanih političkih strasti koje je iza sebe ostavila Revolucija 1848/1849.
