Ima li leka protiv „Beogradizacije” i „Novosadizacije”?
Piše:dr Dejan Molnar, vanredni profesor na Ekonomskom fakultetu u Beogradu
Ekonomske posledice pandemije neće biti podjednake za sva područja. Urbani centri, u kojima živi i radi mlađa i obrazovanija populacija i gde postoje bolje plaćena radna mesta imaju mnogo veće izglede da u post-pandemijskom periodu ostvare brži ekonomski oporavak u poređenju sa ruralnim sredinama.
U 2020. godini je jedino region Beograda bio na nivou ekonomske razvijenosti (BDP-a po stanovniku) iznad nacionalnog proseka (za 71,5%), dok su se ostala tri regiona nalazila u zoni ispod republičkog proseka – Vojvodina (4,1% ), Šumadija i Zapadna Srbija (33,3%) i Južna i Istočna Srbija (za 34,6% manje od proseka). Godinama unazad natprosečni nivo razvijenosti, osim Beograda, ima još jedino Južnobački okrug, sa sedištem u Novom Sadu. Frapantan je podatak da se u navedenim oblastima kreira više od polovine (oko 52%) BDP-a Srbije. Na preostalom području države stvara se „svega” 48% proizvodnje! Može li se, i kako, sprečiti dalja koncentracija ekonomske aktivnosti i bogatstva „na potezu” Beograd – Novi Sad?
U strukturi privrede beogradskog regiona više su zastupljeni tercijarni i kvartarni sektor (usluge, trgovina, administracija, državna uprava, finansije i dr.) u odnosu na primarni i sekundarni (poljoprivreda, rudarstvo, prerađivačka industrija itd.). Situacija u ostalim regionima je obrnuta. Stoga je i kvalitet radnih mesta najveći u Beogradu – oko 74% zaposlenih su rukovodioci, direktori, funkcioneri, stručnjaci i umetnici, tehničari, službenici i oni koji se bave uslužnim i trgovačkim zanimanjima.
Sa druge strane, u regionima Šumadije, Zapadne, Južne i Istočne Srbije su zastupljenija nekvalitetnija i manje plaćena zanimanja: poljoprivrednici, šumari, ribari, zanatlije, te rukovaoci mašinama i postrojenjima, monteri i vozači. U regionu Beograda čak 43,2% od ukupnog broja zaposlenih ima visoko obrazovanje. Učešće zaposlenih sa visokim nivoom obrazovanja u ukupnom broju zaposlenih je znatno niže u Vojvodini (23%), Šumadiji i Zapadnoj Srbiji (20,4%), Južnoj i Istočnoj Srbiji (18,2%), dok je nacionalni prosek 26%.
Proizilazi da bi odgovarajuća terapija za ovakvo stanje bila – ruralni razvoj, odnosno kontinuirano osavremenjavanje proizvodne strukture, te poboljšavanje kvaliteta radnih mesta u seoskim područjima. Njih nije moguće „oživeti” bez ljudi (obrazovanih i mladih), a oni se neće tamo preseliti bez odgovarajućih, pre svega ekonomskih, motiva. Buduća Vlada Srbije bi trebalo da ima u vidu da se pod ruralnim razvojem podrazumeva unapređenje ukupnih uslova za život i rad u takvim mestima, poput životne sredine, zdravstvenih usluga, infrastrukture i uslova stanovanja, kulturnih, rekreativnih i umetničkih sadržaja itd.
Digitalizacija i internetizacija nude velike mogućnosti za akciju na ovom planu. Treba podsticati saradnju između tradicionalne poljoprivredne proizvodnje i niza drugih industrija (farmacija, biotehnologija, turizam, zdravstvo, socijalna zaštita) sa ciljem da se formiraju kreativna i dobro plaćena radna mesta u nepoljoprivrednim delatnostima. Jedino to može motivisati mlade stručnjake da žive, rade i zasnivaju porodice u ruralnim sredinama.