Na teritoriji grada, Zavod za zaštitu spomenika kulture je određene objekte i celine stavio pod prethodnu zaštitu.
Četiri prostorno kulturno-istorijske celine su svrstane u zaštićene. To su ulica Stevice Jovanovića sa kasarnom čiji su objekti izgrađeni oko polovine 20. veka, Daničićeva ulica, „Gornji grad” predstavlja deo Ive Lole Ribara i „Torontalska fabrika šećera” u Petra Drapšina čiji kompleks datira iz 1910. godine.
Značajni objekti se nalaze u ulici Nikole Tesle, Vojvode Petra Bojovića, Kej 2. oktobra, Zmaj Jovinoj, Zorana Kamenkovića, Žarka Zrenjanina, 7. jula i Miletićevoj. U Ulici Emila Gavrile ima tri objekta koji su pod okriljem Zavoda. Jedan od njih je i sadašnji vrtić „Dečja radost”.
Bezbedni su i stari silosi „Žitoprodukta” na obali jezera.
ŠTIT NAD STARIM ZDANJIMA
Dva objekta stare fabrike tepiha „Dunđerski” iz 19. veka i Železnička stanica su stavljeni pod patronat države, kao i zgrada Stare specijalističke poliklinike.
Bivši salon nameštaja „Novi dom” u dr Laze Kostića odnosno poznata „Pečurka” spada u objekte koji se smatraju vrednim štićenja.
– Za vreme trajanja prethodne zaštite primenjuju se mere kao da je reč o kulturnom dobru. Prema odredbama Zakona, prethodna zaštita se izjednačava sa kategorijom kulturnog dobra u vremenskom razdoblju od tri godine. Ti objekti će se ne samo tretirati drugačije u odnosu na druga zdanja, nego će se dok „ne istekne prethodna zaštita” tretirati kao da su već spomenici kulture. Neki od pomenutih su već u procesu utvrđivanja za kulturna dobra – kaže Vesna Karavida, istoričar umetnosti-kozervator u Zavodu za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin.
U Ulici Cara Dušana, Slovačka evangelička crkva sa parohijskim domom nosi oznaku „pod prethodnom zaštitom”. Podignuta je sredinom 19. veka, prema informacijama koje se nalaze na sajtu grada.
Zaštićena je i OŠ „Đura Jakšić”, jedna od najstarijih škola u našem gradu.
– Sagrađana je početkom 19. veka i tada je nosila ime „Dositej Obradović”. Tokom Drugog svetskog rata je služila kao garnizon okupatorske vojske, zatim kao partizanska bolnica, a posle rata je bila kasarna za vojnike JNA. Nakon 1954. je ponela naziv „Đura Jakšić”, po pesniku i slikaru koji je jedno vreme živeo na Gradnulici – navedeno je na sajtu Škole.
Ulice u kojima se nalaze po dva zaštićena objekta su Slovačka, Nikole Pašića, Đorđa Stratimirovića i Makedonska (u kojoj je locirana današnja srednja Poljoprivredna škola i bivša osnovna škola).
KLANICA I BOLNICA NA LISTI DOBARA
– Zgrada Poljoprivredne škole je izgrađena 1880. godine. Prvo je bila Hondevska, a zatim je postala kasarna žandarmerije. Za vreme Drugog svetskog rata je bio logor za Jevreje, a nakon rata kasarna JNA. Potom je predstavljala prvu osnovanu poljoprivrednu školu u regionu. Godine 1968. je ustanovljena kao srednja škola koju danas kao takvu poznajemo – navodi se na sajtu Škole.
Gradska klanica sa upravnom zgradom u Toše Jovanovića i kompleks stare bolnice predstavljaju objekte koji su izgrađeni krajem 19. veka i na listi su zaštićenih.
– Ustanova zaštite je dužna da u roku od tri godine utvrdi da li objekat ili prostorno kulturno-istorijska celina pod prethodnom zaštitom zaista poseduje spomeničke vrednosti i da u tom roku predloži utvrđivanje te nepokretnosti za kulturno dobro. Akt o tome donosi Vlada – kaže Vesna Karavida.
ZAŠTIĆENE KAPELE I GROBLJA
Kapele na Temišvarskom, Gradnuličkom i Tomaševačkom groblju zajedno sa grobovima Todora Manojlovića, dr Slavka Županskog, dr Emila Gavrile i Nestora Dimitrijevića se smatraju vredni zaštićenosti.
Jeverejsko spomen-groblje nosi oznaku „pod prethodnom zaštitom” kao i kapela na Katoličkom groblju sa kalvarijom i grobovi Konstantina Danila i Tivadara Vanjeka.
Karavida naglašava da pri svakoj intervenciji na objektu, sopstvenici i pravna lica se moraju obratiti nadležnoj službi zaštite, u ovom slučaju je to Zavod za zaštitu spomenika kulture Zrenjanina.
